اخبار سبزوار پيام : فرهنگی و هنری

 سبزوار مهد فرهنگ و تمدن و  خاستگاه قیام سربداران و از نخستین شهرهای شیعی ایران است که مفاخر و اندیشمندان فراوانی چون بیهقی ،  خواجه نظام الملک ،  جوینی ، کاشفی ،  حکیم سبزواری ،  آیت الله عبدالاعلی سبزواری ، دکتر شریعتی و ... را در دامن خود پرورانده است.

 

 بیهقی ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی مشهور به دبیر در قریه حارث آباد سبزوار در سال 385 هـ . ق به دنیا آمد آموزش ابتدایی را در بیهق و تحصیلات تکمیلی را در نیشابور گذرانید سپس به سبب علاقه وافر به نویسندگی به دربار غزنویان راه یافته و  به دستیاری خواجه ابونصر مشکان (صاحب دیوان رسالت محمود غزنوی) بر گزیده شد این استاد  بیهقی را محرم و یار نزدیک خود دانسته چنانکه اسرار و اخبار دستگاه غزنوی را با او در میان می گذاشت که این موضوع سرمایه ارزشمندی برای بیهقی موسم کتابت تاریخش  شد. بیهقی زمان حکومت مسعود دبیر دیوان رسالت و  زیر دست ابوسهل زوزنی کار می کرد  و در موسم  سلطنت عزالدوله ،عبدالرشید غزنوی در 440 رسما ریاست دیوان رسالت را بعهده گرفت و چندی بعد نیز به سبب دسته بندیها وسخن چینان درباری عزل و زندانی شد. 

 

بیهقی  که خود را نزدیک به روزگار بازنشستگی و دوران پیری می دید تصمیم گرفت حاصل تجربیاتش را  با اثری عظیم برای آیندگان به یادگار گذارد لذا  به سراغ یاداشت هایش رفته و از سال 448 هـ . ق تا 451 هـ]. ق به تألیف تاریخش پرداخت .

 

 

کتاب بیهقی در شرح سلطنت آل سبکتکین در سی جلد که در آن از تشکیل دولت غزنوی تا اوایل سلطنت ابراهیم بن مسعوداست، که اکنون فقط قسمتی محدود از وقایع سلطنت مسعود بن محمود غزنوی و تاریخ خوارزم موجود است.

 

بیهقی نه تنها یک مورخ  بلکه در کتابش  مسایل اجتماعی اوضاع جغرافیایی را بیان و اثرش گنجینه ای ارزشمند از امثال و حکم و پند و اندرز است همچنین  کتابش  نوعی ادبیات و تاریخ ادبیات  است که  از متون کلاسیک محسوب و سرشار از فنون بلاغت ، آرایه های ادبی ،  نثری آهنگین   و بهره ار شعر  است  چنانکه  وی را بعنوان پدر نثر فارسی می نامند .

 

 این مورخ  بزرگ فردی خداترس بوده که پیامبر (ص) را یگانه روی زمین می دانست  و جوانمرد به عهد و وفای خویش پایبند و با رای و تدبیر امور خویش اداره می کرد.

 

 درباره اثر بیهقی بایست گفت تاریخ بیهقی علاوه بر اینکه از منابع اصیل و دست اول عصر غزنوی است منبع بسیار ارزشمندی برای حکومت های معاصر  زمانش سلجوقی ، سامانی ، صفاری  وخلفای عباسی می باشد.

 

 

دکتر فیاض اثر بیهقی را  شاهکار ادب فارسی و نمونه خوب تاریخ نویسی می داند که یکی از منابع مهم ومعتبر شناخت تاریخ ایران در دوره غزنویان می باشد. 

 

بیهقی در تاریخش می نویسد " هیچ سخنی نیست که به خواندن نیرزد که آخر هیچ حکایت از نکته ای که بکار آید خالی نباشد." 

 

تاریخ مسعودی اطلاعات بی نظیری در باره تشکیلات دیوانی ایران آن دوره  است وی در منصب دیوانی خود یاداشتها بر می داشت و از اسناد رسمی دیپلماتیک برای خود نسخه ها تهیه و موسم خانه نشین آنها را تنظیم  وی با یک دوربین برای آیندگان تصویر برداری کرده و در تاریخ خود به دفاع از جامعیت کارش پرداخته و داد تاریخ را به تمام داد   در جایی از کتابش نوشته "  می خواهم  که داد این تاریخ به تمامی بدهم و گرد زوایا و خبایا برگردم تا هیچ چیز از احوال پوشیده نماند اگر این کتاب دراز شد و خوانندگان را از خواندن ملامت افزاید طمع دارم به فضل ایشان که مرا از مبرمان نشمرند" در تاریخ نگاری از بیان تاریخ خشک و بی روح امتناع داشته و می گوید   من آنچه واجب است بجای آرم  از طرفی  در سال خوردگی کتابش نوشته و  نیاز ندیده اربابان پیشین خود را مدح نماید  در تاریخ مسعودی می نویسد قصدش بزرگنمایی و قدردانی از مسعود نیست بلکه "غرض ما آنست که تاریخ پایه بنویسم و بنایی بزرگ افراشته گردانم ،چنانکه ذکر آن تا آخر روزگار باقی ماند " او یکدندگی و لجاجت مسعود را در برخورد با سلجوقیان نقد  یا  ازحرص طمع و رفتار سلطان در آمل ناخوشیاند است " و  درجایی از کتابش در باره ناملایمتی و دل نبستن به دنیا و عبرت گرفتن می نویسد :

   ".. و ندانم تا این نوخاستگان درین دنیا چه بینند که فراخیز ند و مشتی حطام گرد کنند و زبهر آن خون ریزند و منازعت کنند و آنگاه آن را آسان فرو گذارند و با حسرت بروند "

 

 در نگارش تاریخش پی حقیقت است و می نویسد "  اگرچه این اقاصیص از تاریخ دور است من آنچه واجب است و حقیقت، بجای آرم  تاریخ را برای آیندگان می نویسم که این تاریخ پیش گرفته ام ، التزام این قدر بکرده ام ، تا آنچه نویسم یا از معاینه من است یا از سماع درست از مری ثقه "

 

"در تاریخی که میکنم سخنی نرانم که آنرا به تعصبی و تربدی کشد و خوانندگان این تصنیف گویند شرم باد این پیر را"  و عامه مردم را نادان می داند که بجای اینکه در پی حقیقت باشند باطل ممتنع را بیشتر دوست دارند .

 

منابع : 

بيهقي ، محمود ، سبزوار شهر دانشوران بيدار.

پروين گنابادي ، محمد ، «نکاتي راجع به تاريخ بيهقي »

  زرياب خويي، عباس ، يادنامه ابوالفضل بيهقي «تاريخ نگاري بيهقي » 

فياض ، علي اکبر ،«نثر بيهقي» ، يادنامه اميني.