اخبار سبزوار پيام : فرهنگی و هنری

معرفی آیین اسب چوبی از نمادهای كهن دیار سبزوار

 اسب چوبی یكی از آیین های سنتی مرسوم در سبزوار با قدمتی بیش از هزار ساله است كه اواخر سال 1388 به عنوان اولین اثر در ردیف میراث معنوی خراسان رضوی به ثبت رسید.
  
 
به گزارش ایرنا ، سبزوار در آیین هایی كه حدود سه تا چهار هزار سال قبل در این شهرستان اجرا می شده دارای نمادهای برجسته ای است كه آیین اسب چوبی از آن جمله است.

آیین ها و رقص های سنتی كه همراه با آواهای محلی در نقاط مختلف كشور از جمله سبزوار اجرا می شود ریشه در تاریخ هر دیار دارد.

در هریك از حركات و ابزارهای به كار رفته در این آیین ها و رقص ها معانی نهفته كه گویای سر منشا شكل گیری آن و ضرورت های زمانی است كه این رقص ها و آیین ها را پدید آورده اند.

بنابراین رقص های محلی كه در آیین هایی مانند اسب چوبی سبزوار اجرا می شوند حركاتی بی معنا و از سر لهو و لعب آن گونه كه برخی می پندارند نیستند بلكه نشان از غنای فرهنگی دارند كه سبزوار با پیشینه قوی فرهنگی خود از این قاعده مستثنی نیست .

محقق و كارشناس باستان شناسی سبزوار اوج گیری آیین اسب چوبی سبزوار را مربوط به زمان مغولان می داند.

محمد عبدا... زاده ثانی در رابطه با چگونگی شكل گیری این آیین، گفت: در زمان حكومت مغولان كه اجازه آموزش های رزمی و تمرین منش های پهلوانی به جوانان داده نمی شد تنها راه این آموزش از طریق رقص ها بود.

وی افزود: از طرفی به دلیل آنكه مغولان به حدی از گستاخی رسیده بودند كه به صورت گروهی یا تك نفره به مراسم و جشن های عروسی حمله كرده و با كشتن داماد ، عروس را می دزدیدند ، مردم سبزوار برای آمادگی در مقابل چنین تجاوزاتی با برگزاری مراسمی همچون اسب چوبی جنگیدن و نحوه مقابله با دشمن را تمرین می كردند .

وی افزود: در این نوع مراسم اسب چوبی نمادی از یك تك سوار است كه اگر تك سوار دوست باشد از آن استقبال می شود و اگر دشمن باشد توسط مردم از بین می رود .

' اسب چوبی نمادی از شخصیت منفور در پوشش حكومت مغول هم دانسته شده كه همیشه در پایان مغلوب و مردم این نابودی را جشن می گرفتند.'

این محقق تاریخ سبزوار اظهار داشت: مبداء آیین زیبای اسب چوبی ، سبزوار است ولی در شهر های اطراف مثل بردسكن ،نیشابور ،بیارجمند و حتی تركمنستان و تاجیكستان هم این مراسم اجرا می شود.

وی در مورد اجزا و نحوه ساخت اسب چوبی گفت: اسب چوبی از دو مستطیل و دو دایره كه محیط بر مستطیل است ، یك دایره كه در اصطلاح محلی به آن 'قلبر' گفته می شود و بازیگر در آن قرار می گیرد و نیز دو بند كه به اسب وصل شده و آن را بر شانه بازیگر قرار می دهد، تشكیل شده است .

طبق تعریف وی در اطراف فضای مستطیل پارچه ای قرار دارد كه تا روی پای بازیگر كشیده شده و مانع از دیدن پای او می شود ، گردن اسب به بدن آن وصل می شود ، سر اسب معمولا از پارچه و دیگر اجزای آن چوبی است و بازیگر در میان قلبر قرار می گیرد و با حركات پا و فریاد همراه با سازها و آواهای محلی نقش آفرینی می كند.

وی افزود: حركات دست ، پا ،شور گرفتن و ضربات چوب بازی بازیگر دقیقا حركات و حالت یك شمشیر زن یا حركاتی مانند زمان درو گندم و شكر گزاری خداوند است.

'همچنین برای ایجاد توازن در حركت اسب چوبی از سازهای كوبه ای مانند سرنا و ساز هم استفاده می شود '

به گفته 'عبداله زاده' اسب چوبی بزرگترین نماد همبستگی و پیوند در سبزوار است و منظور از سبزوار در اینجا، نه تنها سبزوار جغرافیایی كنونی بلكه اقلیم فرهنگی سبزوار است كه براساس گسترش فرهنگ سربداران از منطقه شمال ایران تا مناطق شرقی ، جنوبی و قسمت هایی از كشور روسیه سابق را شامل می شود و اوج گیری گسترش فرهنگی سبزوار در دوران سربداران است.

آیین اسب چوبی هنوز هم در مناطقی از سبزوار از جمله در مراسم جشن و سرور ، عروسی ها ، ایام عید نوروز و همچنین در یكی از بزرگترین نمایش های آیینی ،میدانی با عنوان 'غم بارا شادی بیا' در آخرین چهارشنبه سال در برخی روستاها از جمله روستای طبس اجرا می شود.

آیین 'اسب چوبی ' تا كنون توسط هنرمندان شهرستان سبزوار در جشنواره های منطقه ای ، كشوری ، جشنواره فیلم فجر و حتی دركشورهای آلمان و روسیه به اجرا در آمده كه افتخاری برای این شهرستان است.

غرفه ای از موزه مردم شناسی سبزوار نیز به معرفی آیین اسب چوبی اختصاص یافته است.

 

---