اخبار سبزوار پيام : فرهنگی و هنری

"سفره چراغ برات" در سبزوار، شهر دارالمومنین

کارشناس ادبیات عامه سبزوار یکی از سنت‌های قدیمی سبزوار را چراغ برات دانست و گفت: مردم سبزوار 15 شعبان را 15برات و مراسم آنرا "سفره چراغ برات" می‌گویند.

 به گزارش سبزوارپیام ، حسین کارگری در گفت و گو با خبرنگار ایسنا ، با اشاره به میلاد برترین مردان خدا در ماه شعبان و میلاد امام زمان (عج) در نیمه شعبان افزود: مراسم چراغ برات از مقارن غروب آفتاب شب 15 شعبان یا 15 برات شروع و تا غروب روز 15 شعبان ادامه دارد.

وی شروع مراسم چراغ برات را این‌گونه توصیف کرد: شروع مراسم این‌گونه است که در خانه خلوتی از منزل، زن خانه که نذر کرده سفره چراغ برات را که سفره تمیزی و ترجیحا از "قمیس" یا "کرباس" سفید باشد، پهن می‌کردند.

عضو شورای اسلامی شهر سبزوار اضافه کرد: مادربزرگ مرحومه‌ام "عمه ربابه کوشکی" در کوشک، برای سفره از قطعه‌ای که بنام " لُنگ" در کفن مشهور است و مربوط به خود او بود و خودش با فَرت بافته بود، و جنسش از کرباس بود، استفاده می‌کرد.

سبزواری‌ها معتقد بودند که ثواب سفره "چراغ برات" در شب اول قبر معلوم می‌شود

وی ادامه داد: مادربزرگم معتقد بود که ثواب سفره چراغ برات در شب اول قبر معلوم می‌شود و سفره‌ای که قطعه‌ای از کفن است سفره 15 برات از فشار قبر و سوال نکیر و منکر جلوگیری می‌کند و این شیعه بودن را اثبات می‌کند.

کارگری به ادامه چیدن سفره چراغ برات برگشت و تصریح کرد: برای سفره چراغ برات مقداری آرد داخل "شَهری" یا " الک" می‌ریختند و درشته آنرا جدا و نرمترین آن را داخل سینی الک کرده که دست به آن کشیده نشود.

وی قرار دادن مقداری شکر یا "نرمه قند" زیر استکان یا "نعلبکی"، نخود برشته، کشمش محلی و یک استکان یا لیوان سرکه، یک جانماز تمیز با مهر و تسبیح و یک آئینه معمولی، یک جلد کلام الله مجید، یک عدد کارد"چاقو" و گاها یک سورمه دان و تمام وسایل و لوازم مورد نیاز پختن آش برات و نذری را از دیگر موارد سفره چراغ برات ذکر کرد.

این کارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم سبزوار بیان کرد: علاوه بر گذاشتن موارد بالا در سفره چراغ برات یک عدد چراغ "لامپا" یا "گرسوز" روشن کرده و در وسط سفره می‌گذاشتند.

زن سبزواری در کنار سفره چراغ برات از ته قلب دو رکعت نماز حاجت می‌خواند و دعا می‌کند

وی تصریح کرد: بعد از این‌که سفره چراغ برات حاضر شد، صاحب سفره یا زن صاحب‌خانه در کنار سفره از ته قلب و با نیت پاک دو رکعت نماز حاجت می‌خواند و دعا می‌کند.

کارگری خاطرنشان کرد: صاحب سفره بعد از بجا آوردن دو رکعت نماز حاجت از کنار سفره برخاسته و بیرون آمده و درب اتاق را با قفل محکمی می‌بندد که کسی به اتاق وارد نشود.

عضو شورای اسلامی شهر سبزوار بیان کرد: روز نیمه شعبان یا 15 برات مراسم اصلی انجام می‌شود بنابراین صاحب سفره یا زنی که نذر کرده بعد از نماز صبح مابین طلوع آفتاب وارد اتاق می‌شود و مرسوم است که زنی که نذر کرده تا ظهر روز برات که آش نذری پخته می‌شود روزه می‌گیرد.

زن سبزواری نذر کرده، لرزان و با چشمی گریان نگاهش به آرد داخل سفره چراغ برات است

وی تصریح کرد: این زن با وضو، آرام و بی‌سروصدا برای این‌که بفهمد نذرش برآورده شده و امام زمان "عج" و فاطمه زهرا(س)، نرجس خاتون و حضرت خدیجه کبری بر سفره برات او گذر کرده‌اند و با گذاشتن اثر پنجه یا انگشت قبولی نذر او را با برات مهر کرده‌اند یا نه، درب اتاق را می‌گشاید.

این کارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم سبزوار با حالتی حزن آلود ادامه داد: زن نذر کرده لرزان و با چشمی گریان اول نگاهش در زیر نور چراغ به آردهای داخل سینی بوده بعد شکرها، که اگر جای انگشت یا پنجه و یا جای تسبیح روی آرد بود گریه خوشحالی و ذوق سر می‌دهد و بلافاصله در کنار سفره دو رکعت نماز شکر می‌خواند.

وی با بیان این‌که اکثرا این‌گونه است که زن صاحب سفره آردها را برمی‌دارد و با آردهای دیگر به هر مقدار که لازم باشد مخلوط می‌کند، ادامه داد: زن صاحب سفره از این آردها خمیر درست می‌کند و مقداری روغن و زردچوبه بر آن می‌زند، دو عدد "زواله" یا "چونه" خمیر برای دو عدد نان یکی بزرگ و دیگری کوچک درست می‌کند.

وی گفت: خمیر بزرگتر را برای مخلوط با "اِماچ" و خمیر کوچکتر را برای "کُماچ" استفاده می‌کنند.

کارگری ادامه داد: ابتدا مقداری آرد را با مقداری هویج"اگر باشد و اگر نبود" با سبزی و گوشت، نمک، عدس، ماش، نخود و لوبیای پخته مخلوط کرده و سپس آب به آن اضافه می‌کند تا خوب بجوش بیاید آنگاه آرد را با خمیر بزرگ مخلوط کرده سفت که شد با فشار از الک بزرگ رد می‌کند تا تبدیل به گلوله، گلوله‌های خمیر کوچک شود و آن‌را داخل آب بجوش آمده می‌ریزد تا خوب پخته شود و "اِماچ" درست شود.

وی خاطرنشان کرد: سردیگ را می‌بندد و سپس چراغی که شب روشن کرده بودد را روی سر دیگ "اِماچ" می‌گذارد تا یک ساعت دم می‌کند و خمیر دیگر را به دو قسمت کرده بزرگ و کوچک پرقطر به شکل نان پهن کرده، زیر خاکسترهای داغ دیگ "اِماچ" پنهان می‌کند تا پخته شود و این را "کُماچ" می‌گویند.

وی آیین و رسوم جذاب چراغ برات سبزوار را این‌گونه ادامه داد: نان کوچکتر را بین بچه‌های صغیر و نابالغ تقسیم می‌کند اما نان بزرگتر را برای سفره ظهر نگه می‌دارد.

عضو شورای اسلامی شهر سبزوار با اشاره به این‌که ظهر روز 15 برات، زنان مومنه و دختران نابالغ بر سر سفره دعوت می‌شوند، گفت: پس از آنکه سفره پهن شد "آش برات" یا "اِماچ" را در کاسه‌ها ریخته و برای هر نفر یک کاسه آش می‌گذارند.

وی، زنی که نذر کرده یا صاحب خانه "کُماچ" را روی سر هر فرد تکه تکه می‌کند و به هر نفر یک تکه نان می‌دهد را از دیگر رسومات مراسم چراغ برات سبزواری‌ها عنوان و اضافه کرد: صاحبخانه مقداری نخود و کشمش متبرک سفره چراغ برات را هم به زنان و دختران می‌دهد.

دختر نابالغ فاطمه یا نرگس نام و متبرک کردن آش برات

کارگری بیان کرد: سپس "مُلاباجی" یا آخوند زن محله روی صندلی یا روی پشتی می‌نشیند و سوره "الرحمن" یا "یس" را می‌خواند و دختر نابالغی که اسمش فاطمه یا نرگس است روبه قبله کنار سفره می‌نشیند.

وی با بیان این‌که دو کاسه یکی پر از آش و دیگری خالی جلو دختر نابالغ فاطمه یا نرگس نام قرار داده می‌شود، تصریح کرد: با خواندن هر آیه این دختر یک قاشق از آش به داخل کاسه خالی می‌ریزد تا سوره تمام شود سپس زن صاحبخانه کاسه پراز آش را برداشته به مهمانان تعارف می‌کند.

وی با اشتیاق فراوان ادامه داد: هر زنی یک قاشق از آش را برداشته که یا خود می‌خورد یا داخل ظرف آش خود می‌ریزد تا به مریضانی که به او سفارش کرده‌اند به عنوان تبرک و شفا بدهد.

سبزواری‌ها معتقدند آب ششتن ظرف آش برات نباید لگدمال شود

این کارشناس آگاه به فرهنگ و آداب و رسوم سبزوار خاطرنشان کرد: سپس هر کس باید "لگن" یا "تشتی" بزرگ برای شستن ظروف تهیه کند ظرف خود را داخل آن شسته اما باید آب آن زیرپا یا جای ناپاک نریزد و آب آنرا معمولا داخل باغچه و پای درختان می‌ریزند تا لگدمال نشود.

وی با تصریح این‌که در قدیم خشت خام، مقداری پنبه و چوب‌های کبریت و مقداری هم روغن چراغ در ادامه مراسم می‌آوردند، بیان کرد: خشت خام خشتی بود که در زمان تهیه آنرا با چوب کبریت سوراخ سوراخ کرده بودند.

کارگری اظهار کرد: هر کس مقداری پنبه بر سر چوب کبریت پیچیده و داخل روغن چراغ می‌زد و معمولا روغن چراغ روغن" بَزرک" یا "منداب" که در موقع شعله‌ور شدن کم دود است، تهیه می‌کردند.

وی تصریح کرد: چوب کبریت‌ها را به سمت پایین داخل خشت خام که قبلا سوراخ سوراخ شده بود، روشن کرده و همانند شمع قرار می‌دادند و معتقد بودند که سر سفره برات هر کس حاجتی داشته باشد از روشنایی این چوب و پنبه به فاصله تمام شدن آن، نذرش برآورده می‌شود.

این کارشناس ادبیات عامه سبزوار با بیان این‌که بعد از خوردن آش برات و مولودی خوانی زنان به خانه خود می‌رفتند، خاطرنشان کرد: مردها هم در هر محله با مولودی خوانی و روشن کردن چراغ‌های فراوان به عنوان چراغانی به شادی و مولودی خوانی می‌پرداختند.

مقارن غروب روز برات سبزواری‌ها بر سر قبور اجداد خود می‌روند

کارگری ادامه داد: بعداز ظهر روز برات مقارن غروب آفتاب زنان و مردان دسته دسته به سر قبور اجداد و کسان خود می‌روند و حلوا، شیرینی، نقل و شکلات پخش و توزیع می‌کنند.

وی گفت: سبزواری‌ها معتقدند که ارواح بزرگانشان از شب 15 برات تا غروب روز برات به زمین می‌آیند و روی قبور خود منتظر کسان خود هستند و با آنان تجدید بیعت می‌کنند.

وی اضافه کرد: سبزواری‌ها معتقدند که امام زمان(عج) به ارواح مردگان آنان سر می‌زند و در عالم برزخ روح آنان را مورد عفو و شفاعت خود قرار می‌دهد.

بنیان گذاشته شدن چراغ برات از سال 266 هجری مقارن با غیبت صغری امام زمان در سبزوار

این عضو شورای اسلامی شهر سبزوار خاطرنشان کرد: چراغ برات مراسم و آئینی است که از سال 266 هجری مقارن با ساخت مسجد پامنار فعلی و جامع آن زمان سبزوار و همزمان با غیبت صغری امام زمان (عج)، در سبزوار بنیان نهاده شد.

وی با بیان این‌که معنای چراغ به وضوح روشن است، برات را در معنای کلمه برگه‌ای که ذیل آن‌را بدهکار امضا می‌کند و به طلبکار می‌دهد، تعریف کرد.

کارگری تصریح کرد: در سبزوار در بین تجار برات و یا "بیجک" هنوز هم معتبر بوده و اعتبارش از چک‌های بانکی امروز بیشتر است.

وی با تاکید بر این‌که "برات" را بیشتر مبنای آزادی نام نهاده‌اند، اضافه کرد: چراکه کسانی که در بند بودند با گرفتن "برات" از سلطان وقت و یا حاکم شرع آزاد می‌شدند.

وی اظهار کرد: مردم مخصوصا شیعیان امام علی(ع) خواسته‌های پنهانی خود را در نیمه‌های شب با توسل به ائمه اطهار بیان می‌کردند به امید آنکه در روز قیامت "برات" آزادای خود را برای ورود به بهشت از دست بزرگان دین دریافت دارند.

این عضو شورای اسلامی شهر سبزوار در پایان یادآورشد: سبزوار اولین شهر در ایران بوده که شیعه اثنی عشری را در سال 21 هجری پذیرفته و به دارالمومنین مشهور است.

---