گزارش سبزوار پيام

ضرورت توجه به حقوق کودکان؛ اصلی مهم و بنیادین

کودکی از مهمترین و موثرترین دوره های زندگی به شمار می رود که در آن شخصیت فرد شکل می گیرد و این مهم نشان می دهد، کودکان تنها به توجه و مراقبت جسمانی نیاز ندارند، بلکه تمامی ابعاد اجتماعی، عاطفی، شخصیتی و هوشی آنان به عنوان عوامل تعیین کننده و اساسی زندگی، نیازمند رشد و پرورش هستند.
کودکان، سرمایه های اجتماعی هر جامعه ای محسوب می شوند که برای رشد و بالندگی به حقوقی احتیاج دارند و این امر نیازمند توجه همگانی است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد به این منظور و بر پایه نظر صندوق کودکان سازمان ملل متحد(یونیسف)، پیمان نامه حقوق کودک را در 1989 میلادی در یک مقدمه و 54 ماده تصویب کرد که 41 ماده آن حقوق کودک و 13 ماده دیگر درباره چگونگی اجرای آن است.
این پیمان نامه به حقوقی چون «حق حیات، کسب هویت، حق زیستن با والدین، حق ابراز عقیده، آزادی تفکر و مذهب و حق تفریح و بازی برای کودکان» اشاره دارد و کشورهایی که به آن می پیوندند، باید بکوشند تا شرایط رفاهی، حقوقی، آموزشی و پرورشی کودکان را بر پایه این پیمان نامه ارتقا دهند. البته پیش از آن در 1946 میلادی انجمن عمومی سازمان ملل متحد برای حمایت از کودکان، صندوق کودکان این نهاد را ایجاد کرد.
آنچه سبب شد تا هشتم اکتبر به عنوان «روز جهانی کودک» نام گذاری شود آن بود که دو دانش آموز 9 ساله مدرسه آتاتوری در نیویورک در هشتمین روز اکتبر 1986 میلادی با نگارش نامه ای از تمامی کودکان جهان خواستند تا روزی را به صلح اختصاص دهند.
یکی از این کودکان در پیام خود نوشته بود: «بزرگترهای ما عقاید ثابتی دارند. آنها ما را دوست دارند چون بچه هایشان هستیم اما آیا آنها می دانند که چه دنیایی را برای ما به وجود می آورند. اگر کمترین اشتباهی در ماشین هسته ای آنها رخ دهد ما هرگز شانسی برای رشد نخواهیم یافت. ما امکانی برای رشد و پرورش می خواهیم.»
یونیسف هر ساله با تعریف و تبیین شعاری برای این روز می کوشد تا در راستای اهداف بین المللی مقرر در پیمان حقوق کودک گام بر دارد و به همین منظور در سال جاری عنوان «فرزند پروری مثبت و جامعه ایمن» را تعیین کرده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی کودک با «عاطفه کیانی نژاد» کارشناس ارشد روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی به گفت و گو پرداخت.
کیانی نژاد دوره کودکی را از دو تا 12 سالگی عنوان کرد و گفت: فردی که از موهبت عشق و احترام برخوردار است، احساس امنیت می کند و این حس زمانی در کودک اوج می گیرد که دریابد والدین همچون تکیه گاهی استوار، همواره حامی و پشتیبان او هستند اما هنگامی که حس امنیت از میان برود، علایم اضطراب و استرس در کودک ظاهر می شود.
این روانشناس، اطمینان به داشتن خانواده ای مستحکم را از دیگر نیازهای کودکان دانست و اظهار داشت: پدران و مادران با جمله هایی چون «دوستت دارم»، «من به تو افتخار می کنم» و «همیشه در کنارت می مانم» می توانند، حس امنیت و تعلق را به فرزندان منتقل کنند. در خانواده هایی که در بیشتر زمان ها در آن درگیری و مشکل وجود داشته باشد، حس تعلق شکل نمی گیرد و این امر به شدت سبب آسیب در کودکان می شود. رفتارهای همراه با خشونت و انتقادهای زیاد، این پیام را به کودک انتقال می دهد که او دوست داشتنی نیست و به عنوان موجودی زیادی و مزاحم به شمار می رود.
این مدرس دانشگاه، احترام به عزت نفس را از دیگر حقوق کودکان برشمرد و بیان کرد: خانواده ها باید با فرزندان خود رفتاری محترمانه داشته باشند. در فرهنگ عمومی اعتقاد بر این است که همواره می بایست احترام به بزرگترها صورت پذیرد و به این موضوع در ارتباط با کوچکترها زیاد توجه نمی شود. بی احترامی به فرزندان، احساس حقارت در آنها را به وجود می آورد و عزت نفس آنان را از میان می برد. کودکانی که به دلیل تحقیر آسیب می بینند، احساس بی ارزشی می کنند و ممکن است در ارتباط با والدین و دیگران نیز پرخاشگر شوند.
وی در ادامه افزود: کودکان سعی می کنند تا در زمینه هایی که توانایی دارند، علاقه و خلاقیت خویش را نشان دهند، به همین دلیل بایستی به شکوفایی استعدادهای آنان توجه کرد و باید نسبت به این موضوع آگاهی داشت که کودکان استعدادهایی دارند که اگر در فضا و بستر مناسب قرار بگیرند این ظرفیت ها آشکار می شوند. همچنین تشویق و ترغیب کودکان نسبت به انجام دادن فعالیت های ورزشی و هنری بسیار ارزشمند است. ورزش و هنر تاثیر بسیار خوبی بر سلامت جسمی و روانی افراد می گذارند و در حقیقت غذای روح انسان محسوب می شوند.
کیانی نژاد شرط داشتن فرزندانی خودساخته و مستقل را رفتارهای همراه با نظم و اقتدار والدین ارزیابی کرد و گفت: زندگی کودک باید برپایه یک برنامه پیش بینی شده، باشد و اموری مانند «زمان خواب، غذا خوردن، مدرسه رفتن، انجام دادن تکلیف و بازی» مشخص باشد. یکی از مهمترین نیازهای کودک این است که به یک پدر و مادر قوی، با اقتدار و بابرنامه تکیه کند. والدینی که سردرگم، آشفته، ضعیف، ناتوان و درگیر مشکلات گوناگون هستند نمی توانند نیازهای کودک را پاسخ دهند و فرزند احساس می کند که هیچ تکیه گاهی ندارد و این مساله آسیب زا است. در حالی که باید والدین تعیین کننده باشند تا کودک به راحتی به آنها اعتماد کند. همچنین باید برای داشتن کودکانی با عزت و اعتماد به نفس بالا عشق و اقتدار را به یک میزان به فرزندان ارایه داد.
این روانشناس تشویق و تنبیه را کاربردی، مهم و موثر در تربیت دانست و در تعریف این دو ابزار بیان داشت: اتفاق هایی که پس از رفتار نادرست کودک می افتد، اگر به گونه ای باشد که فرد در آینده آن عمل را از خود بروز ندهد و کمتر آن را انجام دهد، تنبیه است اما در صورتی که واکنش به گونه ای باشد که سبب تشدید و تکرار آن رفتار شود تشویق محسوب می شود. «لبخند، نوازش، بوسیدن، بیان جمله های محبت آمیز و تمجید از کار نیک کودک» جزو تشویق های مناسب هستند. تربیت باید متمرکز بر تشویق باشد و والدین حتی کارهای نامناسب کودکان را اگر سبب آسیب و آزار به خود کودک و دیگران نمی شود نادیده بگیرند. بسیاری از رفتار کودکان مربوط به سن آنها است و اشتباه ها و فراموش کاری، اقتضای دوران کودکی به شمار می رود که با بزرگ شدن فرد این مشکل ها برطرف می شود. خانواده ها باید با مطالعه و انجام دادن مشاوره در ارتباط با دوره کودکی و رفتارهای طبیعی و غیر طبیعی این برهه از زندگی، اطلاعات لازم را کسب کنند. جایزه های مادی نیز بخشی از تشویق ها محسوب می شوند که پیشنهاد می شود در زمان های لازم به کار روند اما نباید تنها نوعِ تشویق باشند، جایزه هایی چون بردن به پارک و دعوت از دوست مورد علاقه کودک به منزل، اثرگذاری بیشتری دارد که تشویق های اجتماعی لقب گرفته اند.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه بی اعتنایی بهترین نوع تنبیه است، یادآور شد: زمانی که کودک رفتار اشتباهی انجام می دهد با تغییر رفتارهایی مانند نگاه، صحبت نکردن و فاصله گرفتن این پیام به کودک منتقل شود که پدر و مادر از رفتار تو ناراحت هستند و او به مرور زمان متوجه خواهد شد که با انجام دادن این رفتار، توجه والدین نسبت به وی کم می شود، بنابراین آن عمل را دیگر انجام نمی دهد. بی اعتنایی یکی از راه های کاهش اشتباه است که در بلند مدت به خوبی پاسخ می دهد. تنبیه مناسب دیگر گرفتن امتیازهایی محسوب می شود که کودک به آنها علاقه و برای او اهمیت دارد و به آن محرومیت می گویند اما نباید این محرومیت بیشتر از یک روز طول بکشد. در این روش بایستی رفتارهای ممنوعه توضیح داده شوند، رفتارهایی چون ابراز خشونت نسبت به همسالان، لج بازی و نافرمانی های شدید نسبت به والدین رفتارهایی هستند که باید نسبت به آن واکنش نشان داد.
«تحقیر کردن، پرخاشگری و فریاد زدن، نصیحت های طولانی مدت، تنبیه بدنی و تهدید به آن» جزو تنبیه های بسیار مخرب است و تربیت متمرکز بر این نوع تنبیه، بدترین و نامناسب ترین روش تربیتی به شمار می روند زیرا کودک به لحاظ اعتماد و عزت نفس به شدت آسیب می بیند.
وی میزان زمان مجاز تماشای برنامه های تلویزیونی و بازی های رایانه ای را برای کودکان سه تا چهار ساعت ارزیابی کرد و اظهار داشت: زیاده روی در کاربرد این برنامه ها، سبب بروز چاقی و کم تحرکی می شود و روی هوش و هماهنگی حرکتی کودک تاثیر منفی دارد. هوش کودک زمانی رشد می کند که تحرک و جنب و جوش داشته باشد و فعالیت های فکری انجام دهد، در حالی که مغز انسان در هنگام تماشای تلویزیون از نظر کارکرد در کمترین میزان موجود است. تماشای زیاد برنامه های تلویزیونی و استفاده از بازی های رایانه ای همچنین سبب کاهش ارتباط اجتماعی می شود و کودک دیگر نیاز و اشتیاقی برای برقراری ارتباط با هم سالان خود ندارد و این مساله او را به لحاظ مهارت اجتماعی در بزرگسالی دچار مشکل می کند.
برخی از بازی های فکری رایانه ای برای کودکان مفید است اما بازی هایی که دارای مفهوم های خشونت آمیز هستند برای کودکان ضرر دارند و برخی از بازی ها هم چون بازی فوتبال با وجود آنکه در آن خشونتی وجود ندارد اما استرس زیادی به کودک وارد می کند که از چهره و رفتار وی مشخص می شود، به همین جهت برای کودک مناسب نیستند.
کیانی نژاد با اشاره به اهمیت تماشای فیلم و برنامه های مناسب سن کودک تصریح کرد: برنامه های نامناسب سبب می شود تا ذهن فرد به شدت درگیر شود و استرس و خشمی که به او انتقال می یابد، آسیب جبران ناپذیری را به کودک تحمیل می کند. تماشای فیلم های خانوادگی برای کودکان ممنوع است و نباید به آنها اجازه تماشا داده شود زیرا هیجان و استرس های این فیلم ها را متناسب با بزرگسالان طراحی می کنند که این میزان از هیجان برای کودکان بسیار زیاد و مخرب است. صحنه ای که سبب گریه و اندوه بزرگسال می شود کودک را دچار ترس و افسردگی می کند و تا روزها و ماه ها او را آزار می دهد.
این روانشناس در پایان ارتباط عاطفی عمیق و مستحکم میان اعضای خانواده را در تربیت صحیح کودک بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: فردی که با همسر و دیگران دچار مشکل و نزاع است به طور حتم قادر نیست تا با فرزندان نیز تعاملی سازنده داشته باشد و این مساله یکی از اساسی ترین مشکل هایی است که به ناهنجاری و آسیب های اجتماعی کودکان منجر می شود. اختلاف نظر در تمام خانواده ها وجود دارد اما باید این موضوع همراه با احترام متقابل باشد و با توهین و خشونت نباشد./ ایرنا

---