سبزوار با داشتن جاذبه های فراوان در انتظار مسافران نوروری است
خطه سربداران ، شهر اندیشه های سترگ و اندیشمندان بزرگ ،شهر دارالمومنین با جاذبه های طبیعی و گردشگری فراوان در غربی ترین نقطه استان خراسان رضوی در انتظار مسافران و گردشگران نوروزی است .شهر کهن و قدیمی سبزوار در حاشیه محورهای اصلی تهران - مشهد و جاده اصلی بجنورد- کاشمر و نیز در حاشیه جاده قدیم ابریشم واقع شده است .
سبزوار از شمال به شهرستان های جوین، جغتای،اسفراین و استان خراسان شمالی ، از جنوب به شهرستان های بردسکن و کاشمر ، از شرق به شهرستان های خوشاب ،فیروزه و نیشابور و از غرب به شهرستان های داورزن ،شاهرود و استان سمنان متصل است.
شهرستان های جوین ، جغتای ، خوشاب و داورزن از بخش های تابعه سابق شهرستان سبزوار بودند که در سال های اخیر به شهرستان ارتقا یافتند .
شهرستان سبزوار در حال حاضر قریب به 400 هزار نفر جمعیت دارد که حدود 230 هزار نفر آن در شهر سبزوار و بقیه در دو شهر ششتمد و روداب و روستاهای این شهرستان زندگی می کنند.
سبزوار شهرستانی محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است چهره منطقه شرقی و شمالی این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت های جلگه ای با هوای گرم همراه است.
تنها دو رشته رودخانه فصلی به نام کال شور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می کند ،کوه های جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگه اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز کوه میش قرار دارد.
سبزوار همچنین در مسیر جاده ترانزیتی تهران به قوچان قرار دارد و فرودگاه بین المللی این شهرستان به عنوان فرودگاهی 24 ساعته فعال است و ریل راه آهن نیز از شمال این شهرستان عبور می کند.
سبزوار اکنون از نظر جمعیت و تجارت پس از مشهد مقدس ، یکی از بزرگترین شهر ها در استان خراسان رضوی است و دارا بودن هرم سنی جوان از ویژگی های این شهرستان است.
محدوده تقریبی شهرستان سبزوار در متون کهن اسلامی ˈبیهقˈ نامیده شده و مشتمل بر دو شهر به نام های ˈخسروگردˈ و ˈسبزوارˈ بوده است.
کهن ترین زیستگاه بررسی شده در شهرستان سبزوار محوطه ای باستانی واقع در مجاورت شهر سبزوار است که سفال های پراکنده بر سطح آن متعلق به پنج تا شش هزار سال قبل است و نقش و کیفیت سفال ها از یک طرف موید ارتقای فرهنگ منطقه و از سوی دیگر نشان دهنده ارتباط فرهنگی ساکنان آن دوران با اقوام متمدن ساکن در ایران مرکزی ،سیستان و آسیای میانه است.
در رابطه با وجه تسمیه سبزوار ،مولف تاریخ بیهق این چنین توضیح می دهد ˈو گفته اند که سبزوار را ساسویه بن شاپور المک بنا کرد و شاپور آن بود که نیشابور را بنا کرد سبزوار در اصل ساسویه اباد بوده است و گفته اند ابن ساسویه ،یزد خسروجرد بود که خسرو شیرین جوین و خسرو آباد بیهق و خسروجرد را بنا کردˈ.
ابن فندق در معرفی شهر سبزوار این گونه ادامه می دهدˈسبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه و سایه بخش ،پس مردمان این را ˈسابزوارˈ گفتندˈ.
نام سبزوار یا بیهق در کتیبه های کهن دیده نمی شود اما مرحوم ˈحسن پیرنیاˈ در کتاب ارزشمند ˈتاریخ ایران باستانˈ ، جوین و سبزوار را جزو قلمرو پارتیان آورده که قبل از تشکیل دولت اشکانیان توسط پارت ها جزو سرزمین خاصه آنها بوده است.
همچنین گذشته از نقل قول های ˈابن فندقˈ که بنیاد سبزوار را به ساسانیان نسبت داده آثار و شواهد باستانی بررسی شده در این شهرستان اهمیت منطقه را تا مرحله استطاعت داشتن یکی از چهار آتشکده بزرگ ایران زمین تایید کرده و آن بقایای یک چار تاقی سنگی در کوههای ریوند شهرستان داورزن است که ˈآتشکده آذر برزین مهرˈ پنداشته شده است.
سبزوار در دوران پس از اسلام شاهد حوادث و تهاجمات بی شماری بوده است مهمترین رویداد این ولایت حمله غزها در دوره غزنوی و سلجوقی و پس از آن به سال 617 ه.ق یورش سپاهیان مغول به این ناحیه بود تا اینکه بیداد ایلخانان و دست نشاندگان آنها در اواخر سال 736 ه.ق منجر به قیام سربداران شد.
در بیان سابقه قیام سربداران چنین گفته شده است : مبارزان سبزوار در روستای باشتین داورزن در پی تجاوز و تعدی یک مغول دست به شمشیر برده و او را کشتند و گفتند ˈما خود را بر دار می بینیم ˈ و از آن پس سربدار نامیده شدند.
این شهرستان با جنبش سربداران به عنوان یکی از جنبش های بزرگ آزادیبخش جهان اسلامی که جنبشی ضد ظلم و بی عدالتی و مبتنی بر عقاید شیعی بود شناخته می شود.
جنبش سربداران متشکل از کسانی بود که از ظلم مغولان به ستوه آمده بودند در سال 738 هجری قمری شهر سبزوار که در تصرف مغول بود به دست سربداران باشتین فتح شد و حکومت مغول پس از 120 سال استیلا از بین رفت.
مردم شهرستان سبزوار صددرصد پیرو مذهب شیعه اثنی عشری هستند و شهر سبزوار از جمله نخستین شهرهای شیعه کشور به حساب می آید و در طول تاریخ به عنوان یکی از پایگاههای مذهب شیعه معروف بوده است .
این شهرستان دهها بقعه متبرکه و حدود سه هزار موقوفه خاص اهل بیت عصمت و طهارت به ویژه امام حسین (ع) است که عشق و علاقه مردم این شهرستان به ائمه معصومین (ع) را نشان می دهد.
شهرستان سبزوار از دیر زمان خاستگاه عرفا ،اندیشمندان و دانشوران صاحب سبک و نام آوری بوده که هرکدام در زمان خود سرآمد عالمان و شهره در علوم مختلف بوده اند و از سبوی دانش و فضلشان شاگردان و مریدان بی شماری جرعه ها نوشیده و بهره ها جسته اند.
نام سبزوار با نام پرافتخار مشاهیر فرزانه ای همچون ابوالفضل بیهقی صاحب تاریخ بیهقی ،ابوالحسن علی بن زید بیهقی یا ابن فندق صاحب کتاب بیهقی ،حاج ملاهادی سبزواری متخلص به اسرار ، ملاواعظ کاشفی ، استاد محمد تقی شریعتی ،دکتر علی شریعتی و دهها اندیشمند دیگر عجین و همراه بوده و از این منظر از جایگاه علمی و فرهنگی ویژه ای برخوردار است.
این دیار همچنین عالمان و فاضلانی اندیشمند همچون فقید عالیقدر حضرت آیت ا...العظمی حاج سید عبدالاعلی سبزواری مرجع بزرگ جهان تشیع ، حاج میرزا فقیه سبزواری ، مرحوم میرزا علی اکبر سیادتی ،سید اسدا...فاضلی ،محقق سبزواری و ابن ابی طیب داشته که از شخصیت های فاضل این شهر هستند.
اکنون نیز مفاخر بسیار دیگری همچون حمید سبزواری و دکتر سید محمد علوی مقدم نام این شهرستان را همچنان سربلند و پر آوازه می دارند.
شهرستان سبزوار با قدمتی بیش از پنج هزار سال آثار تاریخی و فرهنگی زیادی را در خود جای داده که مهر تاییدی برای پیشینه کهن و غنی آن نیز هست.
این شهرستان دارای 900 اثر تاریخی و فرهنگی شناسایی شده و بیش از 200 اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی است.
حدود 70 درصد از آثار تاریخی این شهرستان امامزادگان ،مساجد ، آرامگاه های مفاخر و مشاهیر ،کاروانسراها و خانه های قدیمی و ... هستند.
اکثر بناهای آن دارای قدمت پیش از تاریخ ، قبل و بعد از اسلام و نیز معاصر است که به گفته برخی کارشناسان می تواند به عنوان قطب مهم گردشگری و تفریحی در شرق کشور به حساب آید.
مساجد جامع و پامنار ، بقعه امامزاده یحیی (ع) و امامزاده شعیب (ع)، مدارس علمیه ،کاروانسراهای بین راهی ، بنای مصلای تاریخی ، مناره خسروجرد ، یخدانهای قدیمی ، بازارچه سبزوار و بازار حاج زمان ، کاروانسراهای عربها و حاج فرامرز خان ،آرامگاه مشاهیری همچون حاج ملاهادی سبزواری ، بقراط ، کاشفی و... بخشی از آثار تاریخی و فرهنگی این دیار هستند.
شهرستان سبزوار از بعد توجه به نمادها هم بسیار برجسته است و در آیین هایی که حدود سه تا چهار هزار سال قبل در این شهرستان اجرا می شده نمادهای شاخصی دارد.
از جمله آیین های دیرینه سبزوار می توان به آیین ˈچاولی چغلˈ یا آیین طلب باران و آئین اسب چوبی اشاره کرد که مراسم نمایش اسب چوبی سبزوار به عنوان نخستین اثر در ردیف میراث معنوی استان به ثبت رسید.
فنون و مشاغل سنتی این شهرستان آهنگری ، نمد مالی ، سفالگری ، خراطی ، رنگرزی سنتی و عطاری بوده که همچنان در گوشه و کنار این شهرستان هر چند برخی به صورت بسیار محدود به چشم می خورد.
هنرهایی همچون فرت بافی ، گلیم و پلاس بافی ، قالیبافی و ...هنر دست بانوان این دیار بوده که همگی در موزه مردشناسی سبزوار احیا و در معرض دید قرار گرفته اند.
این شهرستان همچنین طبیعت زیبا و گونه های جانوری و گیاهی ارزشمندی دارد که می تواند میزبان گردشگران طبیعت دوست باشد.
رودخانه کال شور به عنوان یکی از زیستگاه های مهم پرندگان ایران ،رودخانه های دلبر ،ششتمد ،دریاچه پشت سدها، مناظر طبیعی روستاهای بلاش اباد و طبس در شمال سبزوار از جاذبه های این منطقه است .
طبیعت روستای استاج در بخش روداب سبزوار ، مناطق ارزشمندی همچون پناهگاه حیات وحش شیراحمد ،منطقه حفاظت شده پروند و عرصه های کم نظیری از جمله کوهستان ها و نیز ارتفاعات کوه میش در جنوب این شهرستان گوشه ای از طبیعت زیبای سبزوار هستند که وجود آنها جلوه خاصی به سیمای طبیعی و محیط زیست این شهرستان بخشیده است.
مناطق شیر احمد و پروند سبزوار از مناطق سازمان حفاظت محیط زیست در حوزه این شهرستان هستند، ˈپناهگاه حیات وحش شیراحمدˈ که در فاصله پنج کیلومتری شهر سبزوار واقع شده یکی از مهمترین و ارزشمند ترین زیستگاه های آهو در کشور به شمار می آید.
دیار سبزوار با قابلیت ها و مناظر طبیعی و تاریخی به عنوان مقیات الرضا(ع) هر ساله پذیرای هزاران زائر و مسافر است که از این مسیر خود را به بارگاه منور رضوی می رسانند تا از برکات معنوی این مکان قدسی توشه ای برگیرند.ايرنا
